شهرداری تهران به دلیل سوءبرداشت‌ نژادی از چهره سیاه حاجی فیروز، از این پس در برنامه‌هایش از حاجی فیروز با صورت سیاه استفاده نمی‌کند.

شهرداری تهران تصمیم گرفته است به دلیل سوءبرداشت نژادی از «حاجی فیروز» و احتمال نگاه نژادپرستانه به رنگ سیاه چهره حاجی فیروز، روی او را با رنگ سیاه نپوشانند.. 

معاون امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران در نامه‌ای به معاونان شهردار و شهرداران مناطق ۲۲گانه شهرداری تهران، مدیران‌کل و روسای سازمان‌ها و شرکت‌های تابعه معاونت امور اجتماعی و فرهنگی، خواسته است که از حاجی‌ فیروز با چهره سیاه در کارناوال‌های نوروزی استفاده نکنند. 

در این نامه آمده است که درباره سیاهی چهره حاجی فیروز در کارناوال‌های نوروزی که امسال در مناطق مختلف تهران برگزار شده، نقدهایی مطرح شده است و برخی سیاه بودن چهره حاجی فیروز را نژادپرستانه عنوان کرده‌اند. 

در ادامه این نامه همچنین آمده است که در مقابل، درباره ریشه‌های اساطیری و سیاهی صورت شخصیت حاجی فیروز و نسبت آن با سربلند بیرون آمدن سیاوش از آزمایش وَرِ گرم یا برآمدن او از دنیای مردگان و نیز با سیاهی صورت ناشی از دود زغال و آتش، در پژوهش‌های هنری و ادبی بحث‌های مفصلی شده است، و صرف نظر از بحث‌ها در این باره، لازم است که به منظور پیشگری از سوءبرداشت‌های احتمالی، در کلیه برنامه‌های نوروزی شهرداری تهران از نمایش حاجی فیروز با صورت سیاه در کارناوال‌های نوروزی اجتناب شود.

در این نامه از پژوهشگران ادبی و هنری و هنرمندان نمایشی، به ویژه از هنرمندانی که سال‌هاست نقش حاجی فیروز را ایفا می‌کنند، درخواست شده است که با گشایش بحث در این باره، در رسیدن به فهم دقیق‌تر از این موضوع کمک کنند. 

محمدرضا جوادی یگانه، معاون شهردار تهران در امور اجتماعی و فرهنگی، در حساب شخصی توییتر خود نیز با انتشار رونوشتی از این نامه، نوشته است: «حاجی فیروز ریشه‌های اساطیری هم دارد، اما سوءبرداشت‌ نژادی از چهره سیاه او را نمی‌توان انکار کرد. ضمن دعوت از اصحاب علم و هنر برای پژوهش و گفت‌وگو برای روشن‌تر شدن ابعاد موضوع، شهرداری تهران ازین پس و تا آن زمان، در برنامه‌هایش از حاجی فیروز با صورت سیاه استفاده نمی‌کند.»

معاون شهرداری تهران همچنین در رشته توییتی، نظرات دکتر بیتا بقولی‌زاده را که در مورد تاریخ سیاهان ایران بررسی می‌کند، نشر داده است. 

در پستی که به مناسبت شناسایی ریشه حاجی فیروز به نقل از خانم بقولی‌زاده منتشر شده، آمده است که نمی‌توانید در مورد حاجی فیروز صحبت کنید بدون آن که در مورد برده‌داری و سیاه بازی صحبت کنید. او در ادامه اضافه کرده است: «حاجی فیروز ریشه باستانی ندارد، یا بهتر بگوییم به آن قدمتی که گفته می‌شود، نیست. و چهره سیاه شده‌ او نتیجه افسانه‌ها و اسطوره‌هایی نیست که شنیده‌اید.»

سابقه قاصد نوروزی به نام حاجی فیروز کمتر از یک قرن قدمت دارد که بیشتر مربوط به پس از لغو برده‌داری در ایران در سال ۱۹۲۹ میلادی یا ۱۳۰۷ شمسی است. 

در ادامه این گزارش آمده است که «سیاه‌بازی» یا «بازی سیاه» نمایش‌هایی هستند که در اواخر قرن نوزدهم در دربار قاجار توسعه یافت. در دوران پهلوی، سیاه‌بازی از نمایشی که برای افراد سلطنتی دربار اجرا می‌شد، تبدیل به نمایشگاهی شد که در خیابان‌ها و تئاترهای مراکز بزرگ شهری در سراسر ایران دیده می‌شد. سیاه‌بازی کاریکاتورهای خواجه‌ها را هدف قرار داد. خواجه‌ها به عنوان نگهبان‌های حرمسرا و محرم اسرار کار می کردند و از مدیران قابل اعتماد عملیات روزمره دربار بودند. 

اما سیاه بودن چهره حاجی فیروز تنها در ایران مسئله‌ساز نیست و شاید بهتر باشد بگوییم ایران یکی از آخرین کشورهایی است که رفتار و گفتار نژادپرستانه در آن، در عین آن که میان اقوام مختلف آن به وضوح و بسیار زیاد به چشم می‌خورد، اما چالش‌برانگیز نبوده است. از انواع لطیفه‌های تمسخرآمیز و استهزای قومیت‌ها گرفته تا به سخره گرفتن نحوه پوشش لباس مردم در مناطق و روستاها، لایه‌هایی از نژادپرستی قومی و طایفه‌ای دیده می‌شود.

جنجال سیاه بودن چهره حاجی فیروز در ایران بعد از سال‌‌‌ها مطرح شده است، در حالی که در شهریور ۱۳۹۸، بازنشر تصویری از جاستین ترودو، نخست وزیر محبوب لیبرال کانادا، با رنگ‌آمیزی سیاه چهره در جشنی قدیمی، او را در آستانه مبارزات انتخابی زیرتیغ برد. 

انتشار آن عکس از جاستین ترودوی جوان در حالی که  صورت خود را برای شرکت در یک میهمانی با عنوان «هزار و یک شب» قهوه‌ای کرده بود، مشکلات بسیاری برای او و حزبش ایجاد کرد. حجم اعتراض‌ها به آقای ترودو به حدی زیاد بود که او دقایقی بعد از رسانه‌ای شدن آن عکس، اظهار پشیمانی عمیق کرد و پوزش خواست. جاستین ترودو پس از آن که عکس با چهره تیره شده‌اش در مجله تایم منتشر شد، گفت از رفتار خود در آن دوران عمیقا پشیمان است و خود را سرزنش کرد که باید بیشتر توجه می‌داشت.

نخست وزیر کانادا که در آن دوران در حال مبارزه برای پیروزی حزب خود در انتخابات نخست وزیری بود، پذیرفت که آن کار (رنگ‌آمیزی تیره صورت) نشانگر رفتاری نژادپرستانه بوده است و او نباید چنان کاری می‌کرده‌است. 

در آن عکس آقای ترودو لباسی شبیه علاء‌الدین از شخصیت‌های داستان‌های هزار و یک شب را بر تن داشت و صورت خود را کاملا قهوه‌ای کرده بود. مسلمانان و احزاب رقیب، خواب خوش برای او نگذاشتند، ولی آن ماجرا با عذرخواهی از سر گذشت. 

اما در ایران در طول سالیان دراز نمایش دادن چهره سیاه حاجی فیروز یا شخصیت «مبارک» یا «تلخک دربار»، اعتراضی از سوی مردم رنگین‌پوست برخی مناطق ایران در پی نداشته است. شهروندان ایرانی نسبت به سیاه کردن چهره حاجی فیروز یا شخصیت مبارک و نمایش‌های سیاه‌بازی که دیرزمانی در برنامه‌های طنز از صدا و سیمای دولتی ایران پخش می‌شد، حساس نبوده‌اند و شاید متوجه ناراحتی برخی تیره‌پوستان ایرانی ساکن نواحی جنوبی کشور نشده‌اند. 

حاجی فیروزی که هرسال با آمدن نوروز در خیابان‌های ایران دیده می‌شود، چهره همان «سیاه» نمایش‌های سیاه‌بازی ایران را دارد که از آن با نام‌های نمایش «تخت‌حوضی» و «روحوضی» نیز یاد می‌شود. سیاه داستان‌ها، فردی است دوست‌داشتنی و بذله‌گو که در عین حال تلخ‌ترین مشکلات اجتماعی را بازگو می‌کند و سرش تا پای دار می‌رود، ولی بالای دار نمی‌رسد. در عین حال، سیاه‌بازی از جمله اثرگذارترین شیوه‌های نمایش سنتی ایرانی است که در بطن خود در عین سرگرم‌کردن مخاطب، مطالبات، دغدغه‌ها و اعتراضات مردم را نسبت به ناهنجاری‌های جامعه و معضلات و مشکلات اجتماعی و اقتصادی بازگو می‌کند. زبان نیش‌دار و طنزتلخ  «سیاه»، درآمیخته با خلاقیت خاص خود، بار سیاسی و اعتراضی مردم را به دوش می کشد. 

حاجی فیروز نوروز هم با کمی اختلاف در شیوه عملکرد، در آستانه سال نو در کوچه و خیابان‌های شهر با روی سیاه کرده از زغال و لباسی قرمز، با رقص و دایره زنگی ظاهر می‌شود و سربجنبانی با درخواست عیدی کنار گوش مخاطبانش، نمکین و آهنگین می‌خواند: 

حاجی فیروزه، سالی یه روزه،
همه می‌دونن، منم می‌دونم،
عیدِ نوروزه، سالی یه روزه.

و ادامه می‌دهد:

ارباب خودم، «سلامی علیکم»!
ارباب خودم، سرِتو بالا کن!
ارباب خودم، لطفی به ما کن،
ارباب خودم، به من نگاه کن!
ارباب خودم، بزبز قندی،
ارباب خودم، چرا نمی‌خندی؟

و بشکن و بالا‌انداز می‌کند و می‌خواند:

بشکن بشکنه؛ بشکن!

من نمی‌شکنم؛ بشکن!

اینجا بشکنم، یار گله داره،

اونجا بشکنم، یار گله داره؛

هر جا بشکنم، یار گله داره! این سیاه بیچاره چقَدَر حوصله داره!